U POREMEĆENOM SISTEMU VRIJEDNOSTI KOJEM SVJEDOČIMO POTPUNO JE OSVJEŽAVAJUĆE, BAR NA KRATKO, VRATITI SE PRAVIM VRIJEDNOSTIMA, KULTURI, UMJETNOSTI, STVARALAŠTVU I OSJEĆAJU PRIPADNOSTI. EVROPSKA PRIJESTONICA KULTURE (U DALJEM TEKSTU EPK) JEDAN OD NAJPRIZNATIJIH PROJEKATA EU, USMJEREN JE NA ISTICANJE BOGATSTVA I RAZNOLIKOSTI KULTURA U EVROPI I OTKRIVANJE NJIHOVE EVROPSKE DIMENZIJE. PROJEKAT JE NASTAO 1985. GODINE NA INICIJATIVU TADAŠNJE GRČKE MINISTARKE KULTURE MELINE MERKURI, A PRVI NOSILAC TITULE BILA JE ATINA (EPK 1985). TOKOM SKORO ČETIRI DECENIJE KOLIKO TRAJE, PROGRAM JE EVOLUIRAO OD VREMENA KADA JE TRAJAO SAMO NEKOLIKO MJESECI, A TITULA EPK DODJELJIVANA GRADOVIMA SA VEĆ POSTOJEĆIM, BOGATIM KULTURNIM ŽIVOTOM I ZNAČAJNOM KULTURNOM INFRASTRUKTUROM, PA DO SADAŠNJE FAZE U KOJOJ KULTURA SLUŽI KAO POKRETAČ RAZVOJA NE SAMO GRADA, VEĆ I REGIONA KROZ CJELOGODIŠNJI NIZ KULTURNIH SADRŽAJA I ŠTO ZA REZULTAT IMA NJIHOVO POZICIONIRANJE NA MEĐUNARODNOJ KULTURNOJ SCENI.

Cilj je da se grad zahvaljući tituli EPK oživi, obnovi i transformiše u središte kulturnog života. Do postavljenog cilja vodi složen put koji uključuje: dijalog između javnog i privatnog sektora, nova partnerstva, angažovanje lokalnog stanovništva i otvaranje novih radnih mjesta, prilagođavanje grada potrebama građana, urbanu regeneraciju, jačanje osjećaja pripadnosti zajednici, prepoznavanje kulturnih osobenosti grada, njegove veze sa evropskom kulturom itd. Ostvaren cilj znači poboljšan imidž grada, njegovu promociju na međunarodnoj sceni i porast broja posjetilaca.
Nekada su se za titulu EPK mogle prijaviti samo zemlje članice EU, ali došlo je do promjena tako da se mogu prijaviti i zemlje kandidati za članstvo u EU, potencijalni kandidati ili članovi Evropske asocijacije za slobodnu trgovinu. Ako zemlje nisu članice EU, gradovi se biraju putem otvorenog konkursa, a titulu mogu dobiti: 2022, 2024, 2028, 2030. i 2033. godine. Prijave se podnose šest godina ranije, a nosioci titule EPK proglašavaju se četiri godine prije dobijanja same titule jer je za planiranje i pripremu ovako složenog događaja potrebno mnogo vremena.

OVOGODIŠNJI NOSIOCI TITULE EPK SU: ELEFSINA (GRČKA), VESPREM (MAĐARSKA) I TEMIŠVAR (RUMUNIJA).

Važno je znati da svaki grad predlaže svoj budžet za finansiranje programa EPK (obično od 20 do 80 miliona eura), a sredstva dobijaju od: programa EU, javnog i privatnog sektora. Ukoliko ispunjavaju uslove, izabrani gradovi dobijaju nagradu Melina Merkuri – svaki grad po 1,5 miliona eura iz programa Kreativna Evropa. Stručnjaci navode da je Liverpul (EPK 2008) za EPK potrošio preko milijardu eura, portugalski grad Guimaraes (EPK 2012) 111 miliona eura, Maribor (EPK 2012) oko 200 miliona, švedski grad Umea (EPK 2014) oko 730 miliona eura, dok je budžet Roterdama (EPK 2001) bio 25 miliona eurs, a Porta (EPK 2001) 35 miliona eura.
Glazgov (EPK 1990) se pominje kao prvi grad kojem su kulturni događaji poslužili kao sredstvo za pboljšanje imidža grada i urbani preporod i koji je produžio trajanje programa na godinu dana.

U nastavku ćete saznati o dobrim primjerima EPK, ali i o onim gradovima koji ovu priliku nijesu iskoristili na najbolji način.
Titulu EPK 2013 dobili su Marsej (Francuska) i Košice (Slovačka). Podstaknut inicijativom EPK Marsej je postao plodno tlo za kreativne i smjele projekte svjetski poznatih arhitekti: Zaha Hadid, Norman Foster, Rudi Rikoti, Kengo Kuma, Stefano Boeri, Žan Nuvel, Frenk Geri i dr.
Ogroman napredak u arhitektonskom i urbanom razvoju Marseja, ostvaren je kroz projekte kao što su: rekonstrukcija Stare luke ( Vieux Port ), projekat paviljona Ombriere (Foster+partners), Muzej evropskih i mediteranskih civilizacija MuCEM (Rudi Rikoti), Villa Mediterranee (Stefano Boeri) predviđena za održavanje kulturnih događaja, Regionalni fond za savremenu umjetnost FRAC (Kengo Kuma), CMA CGM Tower (Zaha Hadid), neboder La Marseillaise (Žan Nuvel), a krov Le Korbizjeovog stambenog bloka Cite Radieuse otvoren je za javnost kao prostor za savremenu umjetnost.

OD GRADOVA U OKRUŽENJU TITULU EPK DOBILI SU: MARIBOR (2012), RIJEKA (2020), NOVI SAD (2022) I NOVA GORICA (2025), DOK SU SU HERCEG NOVI (KANDIDAT ZA EPK 2022), MOSTAR I BANJA LUKA (KANDIDATI ZA EPK 2024) KANDIDOVALI ZA TITULU ALI NIJESU IZABRANI. 

Adaptirano je nekadašnje skladište Les Voutes, obnovljeno šetalište oko katedrale Friche Belle de Mai, bivša fabrika duvana postala je Centar umjetnosti i kulture, područje oko centralne željezničke stanice postalo je novi univerzitetski kampus, a istorijski centar grada i novi kvartovi su povezani.
Izuzetne urbane transformacije u Marseju propraćene su bogatim kulturnim sadržajima: muzički, književni i poetski festivali, događaji na otvorenom i mnogobrojne izložbe, a kao rezultat novog imidža i isticanja grada na međunarodnoj sceni - Evropsko bijenale savremene umjetnosti «Manifesta 13» održano u Marseju 2020. godine.
Kako bi privukao turiste programom koji podrazumjeva preplitanje istorije i modernog razvoja i poboljšao svoj imidž, Roterdam najveća evropska luka i industrijski grad ali ne i grad kulture, kandidovao se i bio proglašen za EPK 2001, zajedno sa potrugalskim gradom Porto. Rekonstrukcija područja oko luke u Roterdamu, imala je za cilj privlačenje kompanija koje bi tu osnovale svoje sjedište i podstakle dalji razvoj. Akcenat su stavili na učešće stanovnika ovog multikulturalnog grada, promociju zdravog načina života, druženje, muzeje i kulturne događaje na otvorenom. Grad je postao, prije svega bolji za građane, a takođe je privukao i veliki broj posjetilaca.
Pod motom «Zajedno», program za Plovdiv (EPK 2019) obuhvatio je i cjelokupan južni i centralni region Bugarske, a takođe i Varnu, Sofiju i Veliko Trnovo. Osim više od 300 projekata kulturnog sadržaja, jedno od plovdivskih brda pretvoreno je u privremeni dječji grad, a pozvali su i posjetioce da otkriju ćirilično pismo kroz izložbe i radionice (Ćirilizacija).
U Italiji je takmičenje za EPK do te mjere popularno da su uveli i titulu za - Italijansku prijestonicu kulture. Inicijativa je nastala kao rezultat ogromnog uspjeha italijanskih kandidata za titulu EPK 2019. sa rekordnim brojem od 21 kandidata i Materom kao pobjednikom.
Titula EPK je veoma važna jer inicira društvene i ekonomske promjene, definisanje imidža grada, pozicioniranje grada kroz niz tematskih aktivnosti, prepoznavenje grada kao mjesta za istraživanje evropske kulture, specifičnih aspekta grada i nacionalne kulture, urbani razvoj, kreativne tehnologije itd. Ogromne mogućnosti, nova publika, novi programi mogu biti ostvareni kroz odgovarajuće projekte, koji su po mjeri grada i njegovih građana i kroz učešće lokalnog stanovništva i promovisanje lokalnih umjetnika.

Kroz program EPK kreira se imidž grada, važan kako za stanovnike tako i za privlačenje posjetilaca, realizuju se veliki projekti, poput muzeja i međunarodnih institucija, tako da grad postaje popularna destinacija, brend i važno kulturno središte. Od programa se očekuje da omogući kulturni razvoj gradova i značajno poboljša kvalitet života njegovim stanovnicima.
Međutim, dešava se da neki gradovi EPK ne iskoriste mogućnosti koje im titula pruža, često zbog problema u upravljanju, kratkoročnog planiranja, odsustva jasnih ciljeva i nedostatka iskustva u implementaciji događaja ovakvih razmjera.

DOBRA VIJEST JE DA JE BUDVA UŠLA U UŽI IZBOR ZA EPK 2028 ZAJEDNO SA SKOPLJEM. OSTAJE NAM DA BUDVI POŽELIMO SREĆU SA NADOM DA ĆE UKOLIKO DOBIJE TITULU EPK 2028, DOBITI NOVE MOGUĆNOSTI ZA GRAD, CIJELU CRNU GORU I SVE NAS. 

Nasuprot Marseju i Roterdamu, gradovi kao što su Kopenhagen (EPK 1996) i Stokholm (EPK 1998) nisu imali pozitivna iskustva sa EPK. Očekivali su veću posjećenost i smatraju da su mnogo uložili u tzv. privremeni status, a kao dobru stranu navode podsticaj titule EPK za unapređenje kulturne infrastrukture, izgradnju novih muzeja i pozorišta, stvaranje novih kontakata i podizanje svijesti građana o kulturnim dešavanjima.
Tokom kreiranja budžeta za program EPK ključnu ulogu imaju nova partnerstva, marketinške strategije i sposobnost gradova da privuku investicije, tj. inovativna politika lokalnog razvoja i kulturne stategije koje treba da posluže za privlačenje investitora. Iskustva prethodnih EPK pokazuju da izazovi mogu da uslijede nakon završetka perioda EPK, pa je zato važno uspostaviti saradnju sa drugim gradovima zbog razmjene iskustava.
S obzirom da većina gradova predlaže programe sa sličnim tendencijama u razvoju, vjerovatno je identifikovanje jedinstvene uloge u evropskoj kulturi kroz istoriju i jačanje veza sa evropskim umjetničkim i kulturnim životom nešto što može pomoći gradu da se istakne i dobije titulu EPK.

PROCJENJUJE SE DA SVAKI EURO ULOŽEN U PROGRAM EPK GENERIŠE OKO 6 EURA ZA LOKALNU PRIVREDU.

Od budućih Evropskih prijestonica kulture očekuje se prije svega: definisanje jasne vizije, isticanje evropske dimenzije, ostvarivanje saradnje lokalnog kulturnog sektora i organizacija iz Evrope, novi način razmišljanja, efikasni modeli upravljanja i finansiranja, nove strategije brendiranja i marketinga, volonterski programi, uključivanje lokalnog stanovništva, balans između kulturnih sadržaja i odgovarajuće infrastrukture, planiranje zaštite kulturno-istorijskog naslijeđa, dugoročne strategije razvoja i definisanje odgovarajućih sektora kreativnih industrija.